Program "Bezpieczeństwo w rodzinie", od marca 2003 roku koordynowany przez dział ds. rodziny i młodzieży PARPA, jest elementem większej całości - programu "Rozwijanie form i metod przeciwdziałania przemocy w rodzinach alkoholowych". Jego cele to zwiększenie skuteczności i dostępności pomocy dla ofiar przemocy w rodzinie oraz skuteczności interwencji wobec sprawców, a także zmniejszenie skali zjawiska przemocy domowej. Mimo że program adresowany jest do członków rodzin z problemem alkoholowym, jego realizacja prowadzona jest w taki sposób, aby z tej oferty mogły korzystać ofiary tzw. przemocy trzeźwej - kiedy przemoc w rodzinie nie ma związku z piciem alkoholu przez sprawcę. W 2003 roku w PARPA pracowano nad rozwiązywaniem m.in. następujących problemów:
- zbyt mała dostępność i niewielka skuteczność instytucjonalnego systemu pomocy ofiarom przemocy w rodzinie;
- zbyt mało programów i placówek świadczących pomoc rodzinom, w których dochodzi do przemocy;
- niedostateczna wiedza społeczeństwa o przeciwdziałaniu przemocy domowej.
Działania prowadzone przez agencję miały na celu m.in.:
- rozwój zasobów instytucjonalnych i kadrowych programu "Bezpieczeństwo w rodzinie";
- wspieranie i upowszechnianie programów uczących metod pracy z rodziną uwikłaną w przemoc;
- zwiększanie kompetencji przedstawicieli służb medycznych i społecznych w - zakresie pracy z ofiarami i sprawcami przemocy domowej;
- wdrażanie i wspieranie procedury interwencji w sytuacjach przemocy w rodzinie Niebieskie Karty wśród pracowników policji, pomocy społecznej i placówek leczenia uzależnień.
Jednym z ważnych przedsięwzięć realizowanych przez PARPA jest wdrażanie procedury interwencji różnych służb w sprawach przemocy w rodzinie Niebieskie Karty. Procedura ta od października 1998 roku obowiązuje w Policji zarządzeniem jej komendanta głównego i dotyczy służb patrolowo-interwencyjnych oraz dzielnicowych, a zaleceniem dyrektor Departamentu Pomocy Społecznej Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej powinna obowiązywać również służby socjalne. W ramach współpracy z MPiPS oraz WSWiA agencja wspólnie z Wydziałem ds. Patologii Społecznej Komendy Głównej Policji i Departamentem Pomocy Społecznej MPiPS zorganizowała 9-10 czerwca 2003 roku naradę dotyczącą Niebieskich Kart. Wzięli w niej udział koordynatorzy wdrażania tej procedury w komendach wojewódzkich policji, przedstawiciele Regionalnych Ośrodków Polityki Społecznej, Wydziałów Polityki Społecznej w Urzędach Wojewódzkich oraz pełnomocnicy Zarządów Województw ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Konferencja jest przedsięwzięciem cyklicznym.
PARPA zmierza do wprowadzenia procedury Niebieskich Kart do praktyki gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. W pierwszym półroczu 2003 roku w czterech gminach (Kazimierz Dolny, Chełm, Jelenia Góra i Kędzierzyn-Koźle), trwał pilotaż tej wersji procedury, opracowanej w 2002 roku. Niebieska Karta dla gminnych komisji służy m.in. rozpoznaniu zaburzeń życia rodzinnego wywołanych nadużywaniem alkoholu i stosowaniem przemocy; ułożeniu planu pomocy członkom rodziny (dorosłym i dzieciom); zaplanowaniu działań interwencyjnych i korekcyjnych wobec sprawców; uruchomieniu systemu wsparcia dla ofiar przemocy poprzez włączenie innych służb do planu pomocy rodzinie i monitorowaniu sytuacji rodziny. We wrześniu na spotkaniu podsumowującym półroczną pracę wybranych komisji wniesione zostały poprawki do dokumentacji, którą w listopadzie 2003 roku przekazano do realizacji przedstawicielom ponad 100 gmin, skupionych w Sieci Gmin Wiodących.
W ramach współdziałania z wymiarem sprawiedliwości w pierwszym półroczu 2003 roku nawiązano kontakty z Warszawskim Sądem Okręgowym i Stowarzyszeniem Zawodowych Kuratorów Sądowych. Zgodnie z porozumieniem o współpracy w październiku 2003 roku zorganizowany został cykl szkoleń poświęconych problematyce uzależnienia od alkoholu i przeciwdziałania przemocy domowej dla kuratorów-aplikantów z okręgu warszawskiego. Nawiązano również kontakty z ośrodkami kuratorskimi pracującymi z dziećmi i młodzieżą. Ponieważ ich podopieczni w zdecydowanej większości pochodzą z rodzin z problemem alkoholowym i przemocą, dla pracowników tych ośrodków przeprowadzono 26-godzinne szkolenie.
W czerwcu PARPA zaczęła przygotowania do realizacji programu "Doskonalenie metod pracy interwencyjno-korekcyjnej ze sprawcami przemocy domowej". Na apel agencji zgłosiło się 37 podmiotów, nawiązano współpracę z pięcioma, które od 1 września do 30 listopada 2003 roku realizowały programy edukacyjne i interwencyjno-korekcyjne dla osób stosujących przemoc wobec najbliższych. Były to: Stowarzyszenie Klub Abstynenta "Brzask" z Rydułtowych (województwo śląskie), Pomorski Zarząd PCK w Gdańsku, Wielkopolskie Stowarzyszenie Kuratorów Sądowych z Piły, Bielskie Stowarzyszenie Abstynentów Klub "Wzajemność" z Bielska Białej oraz Stowarzyszenie Pomocy Psychologicznej i Profilaktyki Uzależnień "Partner" z Kielc. Pod koniec listopada odbyło się w PARPA seminarium poświęcone metodom pracy ze sprawcami przemocy w rodzinie i jej efektywności.
W 2004 roku PARPA kontynuować będzie zadania realizowane w 2003 roku. Rozwijać się będzie współpraca z organizacjami pozarządowymi, wymiarem sprawiedliwości i Policją. Zapewne tradycyjnie w grudniu odbędzie się konferencja poświęcona przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Konieczne jest wzmocnienie procedury Niebieskie Karty, zwłaszcza w systemie pomocy społecznej i w gminnych komisjach RPA. Wspólnie z Instytutem Psychologii Zdrowia i Pogotowiem "Niebieska Linia" prowadzone będą prace zmierzające do stworzenia systemu potwierdzania kompetencji i uruchomienia procesu certyfikowania osób pracujących z ofiarami przemocy domowej.

Główną formą działania Ogólnopolskiego Pogotowia - prowadzonego przez Instytut Psychologii Zdrowia - jest ogólnopolski telefon interwencyjno-informacyjny (0-801-120-002). Osoby dzwoniące do Niebieskiej Linii mogą uzyskać wsparcie, pomoc psychologiczną i prawną oraz informacje o lokalnych miejscach pomocy. W trzech kwartałach 2003 roku przeprowadzono 8436 rozmów telefonicznych, w tym 1090 w sprawach dzieci. Podobnie jak w latach ubiegłych czynnikiem towarzyszącym przemocy był alkohol: było tak w ponad 62% przypadków przemocy wobec osób dorosłych i w 61% - wobec dzieci.
Pogotowie "Niebieska Linia" prowadzi również program środowiskowy, którego celem jest tworzenie systemu wsparcia dla ofiar przemocy poprzez współpracę z lokalnymi instytucjami i organizacjami, działającymi na rzecz ofiar. Program ten obejmuje konsultacje indywidualne, grupy wsparcia i maratony terapeutyczne oraz porady prawne. W pogotowiu pracują dwie grupy terapeutyczne dla dorosłych ofiar przemocy w rodzinie, realizowany jest również program dla dzieci - ofiar i świadków przemocy z zajęciami psychoterapeutycznymi i socjoterapeutycznymi. W 2003 roku "Niebieska Linia" kontynuowała też program edukacyjno-korekcyjny dla mężczyzn - sprawców przemocy w rodzinie w postaci indywidualnych konsultacji oraz pracy grupowej.
Ponadto nadal był prowadzony program stażowy dla studentów i absolwentów wyższych uczelni o profilu humanistycznym w celu przygotowania ich do pracy w różnych obszarach przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Realizowano też programy: "Powrót do godności", "Mały świadek - Niebieska Interwencja" i "Jaki jest kolor Niebieskich Kart?". Funkcjonowała poradnia e-mailowa, działało Centrum Informacji o Przemocy.

Wspólnie przez PARPA i Ogólnopolskie Pogotowie "Niebieska Linia" wydawany był w 2003 roku dwumiesięcznik poświęcony problemom przeciwdziałania przemocy "Niebieska Linia" w nakładzie 4 tysięcy egzemplarzy.
Również wspólnie w grudniu 2003 została, podobnie jak w latach ubiegłych, zorganizowana ogólnopolska konferencja poświęcona przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, przedstawiona w tym artykule (zob. s. 10).

Ogólnopolskie Porozumienia Osób, Instytucji i Organizacji
Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia"

W 2003 roku zwiększyła się liczba członków Ogólnopolskiego Porozumienia "Niebieska Linia". Jest ono ruchem społecznym, zawiązanym w 1996 roku podczas III Ogólnopolskiej Konferencji Przeciw Przemocy, skupiającym osoby indywidualne oraz instytucje zajmujące się pomaganiem rodzinom, w których dochodzi do przemocy. Obecnie w jego bazie danych znajduje się prawie 2200 członków indywidualnych i 930 instytucji. Członkowie Ogólnopolskiego Porozumienia "Niebieska Linia" angażowali się w realizację organizowanych przez Ogólnopolskie Pogotowie "Niebieska Linia" tzw. akcji specjalnych, na przykład "Blue British" (tworzenie lokalnego systemu reagowania na przemoc wobec dzieci według modelu brytyjskiego) czy "Jaki jest kolor Niebieskich Kart?" (badania ankietowe wśród stołecznych policjantów, dotyczące znajomości procedury Niebieskich Kart).

Oprac. Katarzyna Michalska