Jagoda Fudała

Co roku w jedną z wrześniowych sobót do szpitala w Tworkach, gdzie mieści się siedziba WOTUW, przyjeżdżają osoby zdrowiejące z uzależnienia, które rozpoczęły swoje trzeźwienie w całodobowym oddziale terapii uzależnienia. Z roku na rok rośnie liczba absolwentów uczestniczących w zjazdach. W 2002 roku gościliśmy ich 67, a w 2003 roku przyjechało już 103 "dinozaurów". Warunkiem uczestnictwa w zjeździe jest ukończenie podstawowego programu terapii uzależnienia oraz aktualne utrzymywanie abstynencji.

W 2001 roku Wojewódzki Ośrodek Terapii Uzależnienia od Alkoholu i Współuzależnienia w Pruszkowie, który od maja 1998 roku pracuje według nowych zasad i nowego programu terapeutycznego, zorganizował pierwszy zjazd "dinozaurów" - osób, które ukończyły w ośrodku podstawowy program terapii uzależnienia co najmniej dwa lata wcześniej. Na to spotkanie przyjechało 53 osoby. Ponieważ pomysł organizowania takich zjazdów co roku został przyjęty z entuzjazmem zarówno przez byłych pacjentów, jak i pracowników WOTUW, spotkania "dinozaurów" stały się tradycją ośrodka.
Już w trakcie drugiego zjazdu ustalił się stały porządek: pierwsze godziny to wspólne spotkanie w sali mitingowej ośrodka. Kierownik WOTUW przedstawia nowych terapeutów w zespole, zmiany, jakie zachodzą w ośrodku, oraz naszą aktualną ofertę dla osób z dłuższą abstynencją, w tym dla "dinozaurów". Byli pacjenci opowiadają o sobie, o zmianach, jakie zaszły w ich życiu od czasu rozpoczęcia procesu trzeźwienia. Następnie wszyscy udają się na polanę pod lasem, rozpalają ognisko, pieką kiełbaski i dzielą się swoimi sukcesami oraz problemami.
Uczestnicy cieszą się ze spotkania z terapeutami i swoimi kolegami z ośrodka (z niektórymi utrzymują stały kontakt). Podkreślają magię i znaczenie miejsca, gdzie rozpoczęli zmianę swojego życia. Dla terapeutów to spotkanie jest potwierdzeniem celowości i sensowności ich codziennych wysiłków, najlepszym lekiem na wypalenie zawodowe, premią za zaangażowanie w proces, który nie przynosi natychmiastowych efektów.
W czasie każdego spotkania uczestnicy proszeni są o wypełnienie krótkiej ankiety, której celem jest zebranie informacji o utrzymywaniu przez nich abstynencji od czasu wypisania z WOTUW oraz późniejszej aktywności własnej w procesie zdrowienia. Ankieta zawiera również prośbę o dokonanie subiektywnej oceny swojego funkcjonowania w najważniejszych sferach życia w porównaniu z okresem przed leczeniem odwykowym. Odpowiedzi na pytania ankiety dopełniają obrazu grupy osób uczestniczących w zjazdach "dinozaurów", pozwalają również dostrzec niektóre prawidłowości w ich procesie zdrowienia. Trzeba jednak pamiętać, że nie jest to grupa reprezentatywna dla wszystkich tych, którzy zakończyli leczenie podstawowe w WOTUW, zatem wniosków płynących z analizy odpowiedzi na pytania ankiety nie należy odnosić do całej grupy byłych pacjentów ośrodka. Można przypuszczać, że gościmy najczęściej tych, którym po leczeniu powiodło się najlepiej.
Abstynencja po ukończeniu leczenia. W kolejnych latach wśród absolwentów uczestniczących w zjazdach "dinozaurów" rośnie odsetek tych, którzy utrzymali nieprzerwaną abstynencję od zakończenia podstawowego programu terapii uzależnienia. W roku 2001 stanowili oni 71.7%, a w 2002 roku - 83.6% uczestników. Na trzecim zjeździe, w 2003 roku, trwałą abstynencję po wypisaniu z ośrodka deklarowało 84.6% "dinozaurów". Warto dodać, że średnia długość trwania abstynencji wśród badanych wynosiła: w 2001 roku - 27.8 miesięcy, w 2002 roku - 33.6 miesięcy, w 2003 roku - 36.6 miesięcy. Pełny rozkład odpowiedzi na pytanie o utrzymywanie abstynencji po zakończeniu leczenia w WOTUW przedstawia tabela 1.
Realizacja zaleceń poszpitalnych. Każdy z pacjentów WOTUW na zakończenie podstawowego programu terapii otrzymuje zalecenia do realizacji po opuszczeniu ośrodka. Ostatnie dwa tygodnie programu podstawowego skoncentrowane są na przygotowaniu do realizacji tych zaleceń. Pacjenci układają swój plan zdrowienia, badają możliwości jego realizacji w miejscu zamieszkania, rozpoznają zagrożenia dla procesu trzeźwienia i szukają skutecznych sposobów przeciwdziałania zagrożeniom. W efekcie oddziaływania te sprowadzają się do zrozumienia konieczności kontynuowania procesu leczenia w trybie ambulatoryjnym w WOTUW lub w poradni odwykowej w swoim miejscu zamieszkania oraz zbudowania systemu nieprofesjonalnego wsparcia we wspólnocie AA lub klubie abstynenta. Powszechnie uważa się, że realizacja zaleceń poszpitalnych jest podstawową przesłanką pomyślnego zdrowienia w pierwszych dwóch latach po zaprzestaniu picia alkoholu.
Uczestnictwo w rocznym programie opieki poszpitalnej - udział w comiesięcznych zjazdach absolwentów podstawowego programu terapii. W grupie "dinozaurów" uczestniczyli w nich niemal wszyscy. Spotkania te mają na celu naukę radzenia sobie z problemami charakterystycznymi dla okresu wczesnej abstynencji. Odbywają się raz w miesiącu (najczęściej w ostatnią sobotę). Absolwenci pracują w grupach terapeutycznych zróżnicowanych według długości trwania abstynencji. W 2001 roku w zjazdach poszpitalnych uczestniczyło 92.5% wszystkich "dinozaurów" uczestniczących w spotkaniach, w 2002 roku 100%, w 2003 roku 92.2%. Z roku na rok rośnie grupa "dinozaurów", którzy ukończyli cały roczny (czasami dłuższy) program poszpitalny. W 2001 roku we wszystkich zjazdach uczestniczyła połowa "dinozaurów". W 2002 roku 73% absolwentów ukończyło cały program poszpitalny, zaś w 2003 roku odsetek ten wzrósł do 80%.
Udział w grupie zapobiegania nawrotom, w grupie wsparcia i w treningu zachowań konstruktywnych w WOTUW. Możliwości korzystania z pozostałej oferty opieki poszpitalnej są dla części absolwentów WOTUW ograniczone z powodu odległości ośrodka od miejsca ich zamieszkania. Ponieważ w programie podstawowym leczeni są pacjenci z obszaru całego województwa, wszystkich chętnych może gromadzić tylko comiesięczny program zjazdów. Pozostałe propozycje terapeutyczne adresowane są głównie do pacjentów, którzy mieszkają na tyle blisko, aby móc z nich korzystać systematycznie kilka razy w tygodniu. I tak w grupie zapobiegania nawrotom uczestniczyło w 2001 roku 28.3%, w 2002 roku 44.8%, zaś w 2003 roku 41.7% "dinozaurów". W grupie wsparcia brało udział odpowiednio w poszczególnych latach: 32.1%, 25.4% i 29.1% uczestników zjazdów. Z propozycji treningu zachowań konstruktywnych skorzystało w 2001 roku 18.9% osób z tej grupy, w 2002 roku 20.9%, a w 2003 roku 26.2%.
Kontynuacja leczenia w ambulatoryjnych placówkach w miejscu zamieszkania. Z analizy zgromadzonych danych wynika, że z roku na rok rośnie odsetek byłych pacjentów, kontynuujących terapię uzależnienia w poradniach odwykowych w miejscu zamieszkania. W 2001 roku w poradniach leczyło się po wypisaniu z WOTUW 43.4% "dinozaurów", w 2002 roku 50.7%, a w 2003 roku odsetek ten wzrósł do 53.4%. Warto zwrócić uwagę, że około 1/4 uczestników zjazdów absolwentów korzystała z innych niż terapia uzależnienia form pomocy psychologicznej. Były to rozmaite treningi umiejętności, terapia Dorosłych Dzieci Alkoholików i psychoterapia.
Uczestnictwo w mitingach AA i przynależność do klubów abstynenta. W 2001 roku 56.5% "dinozaurów" deklarowało systematyczne uczestniczenie w mitingach wspólnoty Anonimowych Alkoholików. W 2002 roku odsetek ten wzrósł do 67.2%, a w 2003 roku wynosił 66%. Około 1/3 badanych chodziła do klubów abstynenta - odsetek ten nie zmienił się znacząco w ciągu trzech badanych lat.
Zestawienie aktywności "dinozaurów" w zakresie realizowania przez nich zaleceń poszpitalnych przedstawia tabela 2.
Jak widać, z roku na rok rośnie odsetek "dinozaurów" realizujących kompleksowo poszpitalne zalecenia kontynuowania leczenia oraz organizowania sobie nieprofesjonalnego wsparcia grup samopomocowych. Najprawdopodobniej tu trzeba upatrywać źródeł sukcesu nieprzerwanej abstynencji i subiektywnej poprawy jakości życia.
Porównanie swojej aktualnej sytuacji z okresem sprzed leczenia. Zdecydowana większość byłych pacjentów WOTUW, uczestniczących w zjazdach, dostrzega pozytywne zmiany w najważniejszych sferach swojego życia w porównaniu z okresem poprzedzającym terapię podstawową w ośrodku. Najwięcej "dinozaurów" zauważa wzrost zadowolenia z siebie (78.9%), wzrost zadowolenia z życia w ogóle (76.2%), poprawę stanu zdrowia (75.8%), poprawę kontaktów z ludźmi (75.3%) oraz sytuacji w rodzinie (70.4%). Mniej osób doświadcza poprawy swojej sytuacji zawodowej (57.4%) oraz sytuacji finansowej (50.7%). W tych dwóch sferach najwięcej "dinozaurów" - niemal co dziesiąty badany (9.4%) - dostrzega nawet pogorszenie swojej sytuacji w porównaniu z okresem sprzed leczenia.
Ze swobodnych wypowiedzi pacjentów wynika, że stosunkowo rzadziej wymieniana poprawa sytuacji w sferze finansowej i zawodowej jest konsekwencją przede wszystkim bezrobocia i, co za tym idzie, problemów ze znalezieniem pracy. Brak poprawy wynika również ze zmian postawy osób trzeźwiejących wobec wartości realizowanych w życiu, między innymi na przejmowaniu przez nie odpowiedzialności nie tylko za siebie, ale również za swoją rodzinę, rezygnacji z zachowań o charakterze nałogowym czy zagrażających utrzymaniu abstynencji (na przykład pracoholizm), odchodzeniu od zachowań nieuczciwych (przestępstw, krętactw, oszukiwania) oraz na pomniejszaniu znaczenia spraw materialnych w życiu na rzecz wartości duchowych i rozwoju osobistego. Problemy z pracą i problemy finansowe nie mają zasadniczego wpływu na deklarowany przez absolwentów wysoki poziom zadowolenia z siebie i z życia.
Warto dodać, że osoby utrzymujące trwałą abstynencję nieco częściej niż osoby, które piły alkohol po terapii, doświadczają wzrostu zadowolenia z siebie oraz poprawy swojego stanu zdrowia, sytuacji rodzinnej i kontaktów z innymi ludźmi.
Analiza wypowiedzi "dinozaurów" i ich losów po podstawowym programie terapii prowadzi do kilku wniosków.
- Korzystanie z długoterminowej kompleksowej oferty poszpitalnej po leczeniu podstawowym ma istotny wpływ na utrzymanie przez pacjentów trwałej abstynencji i doświadczanie przez nich poprawy funkcjonowania w ważnych sferach życia osobistego i społecznego.
- Pacjenci rozpoczynający proces leczenia w placówkach całodobowych powinni mieć stworzoną możliwość kontynuowania tam właśnie terapii po programie podstawowym, przynajmniej w ramach comiesięcznych zjazdów terapeutycznych, na których osoby uzależnione wzmacniają swoją motywację do trzeźwienia, uczą się konstruktywnie radzić sobie z problemami wczesnej abstynencji i monitorują osobisty proces zmiany. Nie ma przeciwwskazań do równoległego udziału pacjenta w pogłębionej terapii uzależnienia w placówkach ambulatoryjnych w miejscu zamieszkania i programie poszpitalnym w ośrodku całodobowym.
- W procesie zdrowienia istotne znaczenie dla osiągnięcia sukcesu ma sys-tematyczne i aktywne uczestnictwo we Wspólnocie Anonimowych Alkoholików. Warto więc angażować pacjentów w mitingi AA już w trakcie podstawowego programu leczenia, przybliżać im istotę programu Dwunastu Kroków oraz zalecać regularny udział w mitingach po wypisaniu z ośrodka.
- Warto organizować systematyczne spotkania z absolwentami podstawowych programów terapii realizowanych w placówkach całodobowych niezależnie od długości trwania ich abstynencji. Dla placówki jest to wyjątkowa sposobność do refleksji nad stosowanymi metodami pracy, możliwość weryfikacji propozycji programowych i monitorowania skuteczności pracy. Dla absolwentów jest to potwierdzenie sensu i celu realizowanej przez nich zmiany osobistej, okazja do wzmocnienia się, jak również poszukania pomocy, jeśli zachodzi taka potrzeba.
- Spotkania z "dinozaurami" są ważnym doświadczeniem dla aktualnych pacjentów ośrodka - budzą pozytywną zazdrość i dają nadzieję na ich własny sukces w zdrowieniu z uzależnienia.
- Coroczne zjazdy dają sposobność lepszego niż dotąd rozpoznania zapotrzebowania absolwentów z kilkuletnią abstynencją na różne formy pomocy psychologicznej. W wyniku tego rozpoznania w bieżącym roku WOTUW zorganizował dla "dinozaurów" trening komunikacji i trening asertywności w wymiarze 120 godzin. W 2004 roku zaplanowano stworzenie grupy psychoterapeutycznej skoncentrowanej na rozwiązywaniu problemów psychologicznych innych niż uzależnienia. Aż 45% uczestników ostatniego zjazdu "dinozaurów" zgłosiło potrzebę pracy w takiej grupie.