W Polsce prowadzenie pojazdów pod wpływem alkoholu zdarza się coraz częściej: w roku 2002 policja zatrzymała 157 218 nietrzeźwych kierowców, co oznacza wzrost o 8% w porównaniu z rokiem 2001. O przyczynach i możliwych sposobach ograniczania tego zjawiska rozmawiano na spotkaniu, zorganizowanym przez Dział Programów Lokalnych PARPA, a prowadzonym przez dyrektora agencji, prof. Jerzego Mellibrudę. Wzięli w nim udział przedstawiciele wielu organizacji i instytucji, które zajmują się problemem bezpieczeństwa na drogach i które w przeciwdziałaniu nietrzeźwości kierowców odnoszą sukcesy. Głos zabierali przedstawiciele świata nauki, psychologowie, socjologowie, prawnicy, pracownicy Miejskich Zakładów Autobusowych w Warszawie, Wydziału Ruchu Drogowego Komendy Głównej Policji, Instytutu Transportu Samochodowego, przedstawiciele Fundacji Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, ruchu abstynenckiego, Fundacji Komunikacji Społecznej, Stowarzyszenia Psychologów Transportowców, Krajowej Rady Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, Towarzystwa Trzeźwości Transportowców oraz PARPA.
Podczas spotkania próbowano przede wszystkim uzyskać odpowiedź na pytanie: dlaczego ludzie wbrew prawu i rozsądkowi siadają za kierownicą pod wpływem alkoholu? Podczas dyskusji i burzy mózgów padały różne odpowiedzi. Niektórzy uczestnicy wskazywali na czynniki natury społecznej:
niska świadomość społeczna wpływu alkoholu na organizm człowieka (przeciętny kierowca nie wie, w jaki sposób działa on na organizm, jak wpływa na percepcję, reakcje, zdolność postrzegania rzeczywistości, a nawet ocenę odległości; ludzie nie orientują się, w jakim czasie wypity alkohol rozłoży się w organizmie i po jakim czasie od spożycia można usiąść za kierownicą);
akceptacja społeczna dla prowadzenia samochodu po alkoholu, zwłaszcza w małych i dobrze znających się społecznościach (nieformalne przyzwolenie na jazdę samochodem po spożyciu alkoholu, brak reakcji na picie przez kierowców na przykład podczas imprez, a zwłaszcza brak prób powstrzymania takich osób od prowadzenia samochodu) ;
mity i potoczne przekonania, usprawiedliwiające prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwym, zły przykład osób o wysokim autorytecie społecznym: księży, polityków, sędziów, lekarzy;
lekceważenie przepisów i brak poszanowania prawa;
brak uwewnętrznionej normy "zero tolerancji dla nietrzeźwości na drogach"; system wartości, pozwalający na picie alkoholu i jazdę samochodem;
duża dostępność alkoholu w Polsce, między innymi na stacjach benzynowych.
Inni dyskutanci brali pod uwagę czynniki psychologiczne:
niskie kompetencje psychologiczne kierowców (podkreślono tu brak badań psychologicznych, które określałyby predyspozycje psychiczne przyszłych kierowców i eliminowały osoby o nieodpowiednich cechach przed wydaniem prawa jazdy);
uzależnienie kierowców od alkoholu (statystyki wskazują, że około 30% zatrzymanych podczas jazdy w stanie nietrzeźwości to osoby uzależnione);
brak asertywności, uleganie namowom otoczenia;
tendencje do ponoszenie ryzyka, szukania "adrenaliny" (u wielu osób wypicie alkoholu i jazda w tym stanie samochodem powoduje uczucie euforii, przyjemnego podniecenia);
chęć obniżenia napięcia emocjonalnego (niektórzy kierowcy są przekonani, że po "jednym" będą czuli się spokojniejsi i bardziej zrelaksowani);
brawura, głupota, nieodpowiedzialność, przekora, awanturniczość, chęć popisania się przed rówieśnikami (u młodych kierowców);
przekonanie, iż jest się tak dobrym kierowcą, że alkohol tego nie zmieni;
poczucie wyjątkowości ("Mnie nie złapią", "Nie będzie po mnie nic widać" itp.).
Zwrócono też uwagę na przyczyny, które wynikają z dotychczasowej praktyki postępowania wobec nietrzeźwych kierowców:
zbyt rzadkie kontrole policji (brak środków finansowych uniemożliwia częste kontrole użytkowników dróg i eliminowania nietrzeźwych kierowców);
brak programów psychokorekcyjnych dla kierowców zatrzymanych za jazdę po pijanemu, brak wypracowanych metod korygowania postaw w tej dziedzinie;
brak kampanii społecznych skutecznie przeciwdziałających nietrzeźwości kierowców;
problem z nieuchronnością kar i przewlekłością procesów sądowych sprawców wypadków drogowych i kierowców jeżdżących po pijanemu (długo czekają na wejście na wokandę sądową, co wzmaga poczucie bezkarności);
bezradność służb sprawdzających trzeźwość kierowcy jeszcze przed wyjechaniem autem - obecne zapisy pozwalają mu nie wyrazić zgody na badania.
Podczas dyskusji nie tylko zajmowano się przyczynami, ale także sformułowano szereg propozycji, w tym:
- prowadzenie edukacji na temat zagrożeń, jakie niesie ze sobą jazda pod wpływem alkoholu, dołączenie tej problematyki do programów profilaktycznych w szkołach, uczenie asertywności i poznawania własnego organizmu, dystrybucja liczydła trzeźwości i uczenie korzystania z niego;
- wyższe wymagania wobec kierowców (zwłaszcza zawodowych), wprowadzenie obowiązkowych badań psychologicznych dla ubiegających się o prawo jazdy;
- szkolenie kierowniczego personelu firm transportowych w tym zakresie;
- zmasowana akcja medialna, połączenie sił wszystkich organizacji (spoty w telewizji, radiu, prasie, informacje na etykietach od alkoholu);
- wyeliminowanie jakiejkolwiek dopuszczalnej zawartości alkoholu we krwi u osób prowadzących pojazdy;
- zwiększenie częstotliwości kontroli pojazdów przez policję, częstsze zabieranie prawa jazdy;
- kampania medialna skierowana do bliskich i znajomych kierowców pod hasłem "Przyjaciele nie pozwalają przyjaciołom jechać pod wpływem alkoholu", oddziaływanie na dzieci, które mogą wpłynąć na rodziców;
- stworzenie programu edukacyjnego dla kierowców zatrzymanych za jazdę po spożyciu alkoholu, wobec takich kierowców wydawane przez sąd orzeczenia nakazujące uczestnictwo w kursie psychokorekcyjnym;
- zmiany w kodeksie karnym: sankcje za odmowę oddania krwi do badania.
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zamierza kontynuować tę debatę i cyklicznie organizować spotkania dotyczące tego problemu. Ustalono też, że zostaną podjęte prace zmierzające do powstania programu korekcyjnego dla zatrzymanych nietrzeźwych kierowców, organizowania kampanii społecznej na rzecz przeciwdziałania ich nietrzeźwości oraz prace nad nowoczesnymi materiałami edukacyjnymi.
[na podstawie opracowania Roberta Lemańskiego
z Działu Programów Lokalnych PARPA]