Andrzej Lipczyński

Cechą charakterystyczną grupy chorób afektywnych jest ich nawrotowość. Nawrotowość szczególnie dotyczy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, które pojawiać się moga cyklicznie, niekiedy regularnie w określonych porach roku. Najnowsze teorie dotyczące psychoz dwubiegunowych koncentrują się wokół obecności ognisk rozsianych w układzie limbicznym (ciało migdałowate) lub zaburzeń rytmu biologicznego. Zgodnie z tymi pierwszym poglądem, kolejne nawroty choroby mają swoją specyficzną, zwiększającą się aktywność poprzez mechanizmy uwrażliwienia i warunkowania. Z kolei w teorii zaburzeń rytmu biologicznego zakłada się brak synchronizacji podstawowych rytmów fizjologicznych i metabolicznych organizmu, zmian klimatycznych i rytmu dobowego.

Sezonowe zmiany długości dnia i nocy oraz intensywności światła słonecznego wydaje się mieć tu decydujące znaczenie. Światło słoneczne jest najlepszym synchronizatorem rytmów biologicznych człowieka. Działanie światła może powodować przesunięcie w czasie okołodobowych rytmów czuwania-sen, temperatury ciała i rytmu wydzielania niektórych hormonów. Dzięki temu organizm zdolny jest dostosować się do sezonowych zmian oświetlenia. Wydaje się, że upośledzenie endogennych mechanizmów adaptacyjnych odgrywa rolę w patogenezie zespołu psychopatologicznego określanego mianem sezonowej choroby afektywnej.

Zjawiskiem, jakie zachodzi pomiędzy samopoczuciem a pora roku zajęli sie N. Razenthal i A. Lewy. Wyselekcjonowali oni chorych, których cechą charakterystyczną był specyficzny przebieg choroby afektywnej w okresie zimowym. Początek choroby przypada na późna jesień i zimę a koniec wiosną lub wczesnym latem. W okresie jesienno-zimowym pojawia się depresja, a w okresie wiosennym hipomania bądź normatymia. Przy rozpoznaniu depresji sezonowej należy wziąć pod uwagę częstotliwość pojawiania się depresji w określonej porze roku, szczególnie w okresie zimowym i przynajmniej przez dwa kolejne lata.

Analizując przebieg choroby afektywnej sezonowej S. Kasper zauważył, że jej nasilenie ma charakter umiarkowany i nie różni się od depresji niesezonowej. Badania epidemiologiczne dotyczące jej występowania w zwiazku z szerokością geograficzną też nie wnoszą istotnych informacji. Jeśli chodzi o objawy psychopatologiczne, to są one stosunkowo dobrze opisane, ale dotyczą szczególnie depresji zimowej. Z punktu widzenia psychopatologii depresję zimową można zaliczyć do depresji prostej. Do najczęściej występujących objawów należą: spowolnienie, nadmierna senność z pogorszeniem snu, nadmierny apetyt ze wzrostem masy ciała. Nadmiar apetytu dotyczy szczególnie pokarmów zawierających dużo węglowodanów, a zwiększenie zapotrzebowania na ten rodzaj pokarmu przypada na drugą polowe dnia. Objawy te ustępują samoistnie wraz ze wzrostem intensywności światła słonecznego i wydłużeniem się fotoperiodu.

W społeczeństwie około od 2 do 5 % ogólnej populacji cierpi na chorobę afektywna sezonową. W tej grupie 70 do 80% chorych stanowią kobiety. Zwrócono też uwagę, że zaostrzenie się objawów choroby sezonowej następuje w okresie przedmenstruacyjnym. Towarzyszy mu zmniejszenie libido oraz zwiększona drażliwość w porównaniu z innymi chorobami afektywnymi.

Obserwacje poczynione w związku z intensywnością światła słonecznego i występowaniem choroby afektywnej sezonowej stały się dla N. Rozenthala i A. Lewy'ego podstawą do wykorzystania sztucznego światła białego, zbliżonego do słonecznego (o natężeniu ok. 2,5 tysiąca luksów), do terapii depresji zimowej. Badania, jakie w tej kwestii dokonano, potwierdzają słuszność zastosowania światła do fototerapii. Stosowanie fototerapii powinno być zindywidualizowane w zależności od potrzeb pacjenta, bez specjalnych ograniczeń ze względu na wiek pacjenta.

Pojawianie się choroby afektywnej sezonowej stanowi problem społeczny, tym bardziej, że część osób pozostaje bez jakiejkolwiek pomocy terapeutycznej, część zaś zmuszona jest korzystać z leczenia środkami antydepresyjnymi ze wszystkimi tego konsekwencjami. W wielu placówkach specjalistycznych na świecie fototerapia jest od kilku lat terapią z wyboru w leczeniu choroby afektywnej sezonowej oraz terapii wspomagającej w leczeniu depresji. Także Polsce istnieją placówki stosujące fototerapię w leczeniu choroby afektywnej sezonowej.


Autor jest doktorem psychologii. Pracuje w Samodzielnym Publicznym Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Chełmie.


Literatura:

• Bilikiewicz A., Psychiatria Wyd.Med.Wrocław 2002
  
• Kasper S. Rozenthal S., Epidemiological findings of seasonal changes in mood and behavior, Arch. Gen. Psychiat. 1989, 46, 823 - 833.
  
• Kasper S. i in., Seasonality in major depressed impatients, J.Affect Dis. 1990,19, 243-248
  
• Świecicki Ł., Choroba afektywna sezonowa i fototerapia, Postępy Psychiatrii i Neurologii , 1992,1, 327-334.