W psychologii głębi, poczynając od klasycznego modelu Freuda: hipotetyczne procesy lub czynności psychiczne funkcjonujące w celu ochrony jednostki przed myślami, impulsami i wspomnieniami, które mogłyby wywołać lęk, obawę lub poczucie winy, gdyby stały się świadome. Uważa się, że wyparcie działa na poziomie nieświadomości; tzn. mechanizm ten nie tylko utrzymuje daną treść umysłową przed dotarciem do świadomości, ale samo jego funkcjonowanie leży poza zasięgiem świadomości.
W klasycznej teorii psychoanalitycznej uważa się, że jest ono funkcją Ego i obejmuje kilka procesów:
a) wyparcie podstawowe, w którym prymitywne, zakazane impulsy Id są zablokowane i niedopuszczane do świadomości;
b) wyparcie pierwotne, w którym treść umysłowa wywołująca lęk jest siłą usuwana ze świadomości i niedopuszczana do ponownego ujawnienia się;
c) wyparcie wtórne, w którym elementy mogące służyć przypominaniu osobie o tym, co zostało poprzednio wyparte, same zostają wyparte.
Ważny wniosek płynący z tej analizy jest taki, że to, co jest wypierane, nie przestaje być aktywne, lecz egzystuje nadal na nieświadomym poziomie, dając znać o sobie przez różne projekcje w zamaskowanej, symbolicznej formie w snach, czynnościach pomyłkowych i psychonerwicach.
Reber A. (2000). Słownik psychologii (s. 847). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Reber A. (2000). Słownik psychologii (s. 847). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
