Sabina Nikodemska

Zajęcia dotyczące duchowych aspektów życia można znaleźć w ofercie połowy placówek uczestniczących w programie monitorowania APETA. Przegląd oferty i programów terapeutycznych placówek Sieci pokazuje, że najczęściej pojawiające się w tym obszarze tematy to: duchowy wymiar choroby, życie duchowe, Bóg - jakkolwiek go rozumiem. Realizowane są one w różnej formie: zajęć edukacyjnych, warsztatów, medytacji, grupy rozwoju duchowego. W niektórych placówkach tematy te są przedmiotem pracy w trakcie trwania Podstawowego Programu Terapii Uzależnienia, w innych stanowią element dodatkowy włączony do programu dla zaawansowanych lub programu kontynuacji pracy nad trzeźwością.

Grupa pacjentów, opisywana w tym artykule liczyła 1353 osoby. Byli to pacjenci, którzy w 1997 roku zakończyli podstawowy program leczenia uzależnień w różnego typu placówkach. Jest to ta sama populacja, która opisywana była w artykule dotyczącym efektywności terapii odwykowej w różnego typu placówkach.¹

Podstawą wszystkich opisywanych w tym artykule zależności jest porównanie grupy pacjentów (liczącej 91 osób), którzy uczestniczyli w różnych formach zajęć, dotyczących duchowych aspektów życia, do grupy pacjentów (liczącej 974 osoby) leczących się w tym samym czasie, w tych samych placówkach i korzystających z tej samej oferty terapeutycznej za wyjątkiem zajęć dotyczących duchowości. Porównywane grupy nie różnią się między sobą pod żadnym względem w zakresie cech demograficznych charakteryzujących badanych przed rozpoczęciem leczenia. Można więc powiedzieć, że zarówno rozkład płci, jak i struktura wieku, wykształcenia, źródeł dochodów oraz sytuacja rodzinna w obydwu grupach była taka sama. Analizowane wyniki dotyczą wyłącznie tych osób, które uczestniczyły w pełnym programie podstawowym i zakończyły leczenie, nie przerywając kontaktu terapeutycznego we wcześniejszych fazach trwania terapii. Zebrane zostały przez terapeutów dwa lata po zakończeniu leczenia.

W zajęciach na temat duchowych aspektów życia brało udział około 10% wszystkich monitorowanych pacjentów. Z dodatkowo zebranych danych wynika, że pacjenci korzystali z tej formy zajęć od 5 godzin do 2 miesięcy. Trudno jest w tym wypadku oszacować przeciętny, średni czas korzystania z tych zajęć, ponieważ dane uzyskiwane od pacjentów są niejednoznaczne. Należy tutaj brać pod uwagę fakt, że były one zbierane w chwili, gdy upłynęło już dwa lata od zakończenia kontaktu z placówką.

Po zakończeniu leczenia pacjenci ci zdecydowanie częściej utrzymywali abstynencję. Różnica ta jest znacząca - wśród osób, które uczestniczyły w zajęciach dotyczących duchowych aspektów życia jest prawie dwukrotnie więcej abstynentów (60%) niż wśród pozostałych badanych (40%). Szczegółowy opis zachowań związanych z piciem alkoholu po zakończeniu leczenia w obydwu grupach ilustruje poniższa tabela

Tabela 1

Wykres 1

Istotne różnice wystąpiły także w innej kategorii charakteryzującej sposób używania alkoholu po zakończeniu leczenia przez badanych. Pacjenci zostali zapytani o to jak długi czas minął od zakończenia terapii do chwili, kiedy znów sięgnęli po alkohol. Ci badani, którzy powrócili do picia i którzy nie uczestniczyli w zajęciach dotyczących duchowych aspektów życia szybciej sięgali po alkohol niż pozostali. Dwukrotnie więcej z nich powróciło do picia w ciągu pierwszych dwu tygodni po zakończeniu leczenia.

Tabela 2

Ci, którzy uczestniczyli w zajęciach dotyczących duchowych aspektów życia nie tylko rzadziej sięgają po alkohol, ale i piją go z mniejszą częstotliwością i nasileniem. Wyraźnie uwidacznia to rozkład odpowiedzi w kolejnym pytaniu - ile razy pacjent sięgał po alkohol od zakończenia leczenia.

Tabela 3

Tych, którzy sięgali po alkohol więcej niż 10 razy w okresie dwu lat od zakończenia leczenia jest istotnie więcej w grupie pacjentów, którzy nie korzystali z zajęć dotyczących duchowych aspektów życia. Pijących częściej jest również więcej od tych, którzy sięgali po alkohol sporadycznie ( 25% pijących częściej w stosunku do 16% pijących sporadycznie w grupie, która korzystała z zajęć dotyczących duchowych aspektów życia oraz 36% pijących częściej w stosunku do 24% pijących rzadziej, którzy nie korzystali z tej formy zajęć).

Porównanie innych wyników, nie koniecznie dotyczących picia alkoholu, również wskazuje na zarysowujące się różnice między tymi grupami. Pacjenci, którzy korzystali z zajęć dotyczących duchowych aspektów życia rzadziej po zakończeniu leczenia przyjmowali środki farmakologiczne typu Disulfiram. Atnikol lub Esperal przyjmowało w tej grupie około 13% badanych w stosunku do 20% wśród pozostałych. Pacjenci ci również rzadziej przebywali po opuszczeniu placówki w innych oddziałach psychiatrycznych (9% w stosunku do 14% pozostałych badanych), natomiast trzykrotnie częściej kontynuują oni kontakt z placówką odwykową korzystając z pogłębionej oferty terapeutycznej lub grup wsparcia (31% w stosunku do 11% pozostałych pacjentów). Ogółem kontynuuje kontakt z placówką odwykową w jakiejkolwiek formie około 44% pacjentów, którzy wcześniej realizowali zajęcia dotyczące duchowości, natomiast wśród pozostałych badanych odsetek ten wynosi około 19%. Najwięcej badanych korzysta z pomocy poradni - 32%, mniejsza część wraca do leczenia stacjonarnego - 8%. Dokładnie ta sama tendencja zaznacza się w kategorii pytań dotyczących korzystania z jakiejkolwiek formy pracy samopomocowej. W zajęciach takich uczestniczy aż 78% tych osób, które wcześniej korzystały z oferty zajęć dotyczących duchowości a jedynie 27% pozostałych badanych. Prawie wszyscy odnaleźli się w szeregach wspólnoty AA. Kiedykolwiek w mitingu AA uczestniczyło 96% badanych (w stosunku do 69% pozostałych badanych). Osoby te częściej korzystają ze spotkań ruchu i uczestniczą w tych spotkaniach bardziej regularnie - 41% korzysta ze spotkań regularnie raz w tygodniu, co czwarta osoba (24%) chodzi na mitingi częściej niż raz w tygodniu, a co czwarta rzadziej niż raz w tygodniu. Spośród tych, którzy nie korzystali wcześniej z zajęć na temat duchowych aspektów życia, połowa badanych uczestniczy w spotkaniach wspólnot AA rzadziej niż raz w tygodniu, a odsetek tych, którzy pojawiają się na mitingach częściej niż raz w tygodniu nie przekracza 7%. W opisywanej grupie około 13% badanych pełni w ramach wspólnoty AA funkcje sponsora (wśród pozostałych badanych jest około 5% osób będących sponsorem dla innego trzeźwego towarzysza), przeciętnie w stosunku do 4 osób.

Osoby, które w trakcie leczenia odwykowego były bardziej zaangażowane w zajęcia dotyczące duchowości nieco inaczej postrzegają obecnie swoje życie. W ich opiniach zaznacza się wyraźnie mniejsze nasilenie występowania różnego rodzaju problemów w obszarze funkcjonowania społecznego. Istotne różnice dotyczą każdej kategorii problemów, co ilustruje poniższy wykres, za wyjątkiem występowania konfliktów z prawem - tutaj różnica nie jest istotna.

Wykres 2

Badani zostali zapytani również jak oceniają swoją aktualną sytuację życiową w różnych kategoriach tj. sytuacja zawodowa, stosunki z najbliższymi oraz czy są zadowoleni z aktualnego życia i co myślą o swojej przyszłości w okresie najbliższych trzech lat. Nie różnią się od pozostałych pacjentów w ocenie swojej aktualnej sytuacji zawodowej. Zdaniem większości jest ona nienajlepsza. Natomiast swoje stosunki z najbliższymi oceniają jako lepsze niż pozostali badani. Częściej są zadowoleni z tego, jak im się aktualnie żyje oraz bardziej optymistycznie spostrzegają swoją przyszłość.

Opisywane powyżej różnice analizowane były w odniesieniu do populacji pacjentów, którzy nie różnili się w zakresie cech społeczno - demograficznych, ukończyli pełny program podstawowy, korzystali z oferty tych samych placówek i w tym samym czasie. Różnice zarysowujące się po dwu latach od zakończenia leczenia w kategoriach dotyczących abstynencji bądź picia alkoholu, wytrwałości w pracy nad trzeźwością, korzystania z różnorodnej oferty pomocowej, grup wsparcia ale i subiektywnej ocenie jakości obecnego życia są znacząco istotne. Trudno byłoby obronić tezę, że jest to jedynie efekt uczestnictwa w dodatkowej formie zajęć, z której nie korzystali inni badani. Efekt ten wydaje się być raczej interakcją wielu czynników, wśród których najistotniejszym jest chyba charakter motywacji badanych w chwili rozpoczynania terapii. Gotowość do większego zaangażowania w terapię, pójścia w głąb siebie, pogłębienia znajomości siebie ale i swojej relacji z Bogiem. Dla tych osób oferta zajęć dotyczących duchowych aspektów życia prawdopodobnie staje się dodatkowym źródłem wsparcia w pracy nad swoją trzeźwością.

Przypisy

1. por. S.Nikodemska, Efekty terapii w różnego typu placówkach odwykowych, "Świat Problemów" nr 5(88) 2000



Autorka jest psychologiem, kierownikiem Działu Badań i Informacji Naukowej Instytutu Psychologii Zdrowia