Sylvia Walby

Jednym z rzadko poruszanych aspektów problemu przemocy w rodzinie są koszty finansowe ponoszone zarówno przez osoby indywidualne, jak i całe społeczeństwo. Omawiając tę kwestię trzeba mieć na uwadze cały wachlarz rodzajowy doświadczanych obciążeń: od kosztów wymiaru sprawiedliwości, przez świadczenia zdrowotne, pomoc społeczną, koszty pracy, aż do trudnych do oszacowania kosztów emocjonalnych - bólu i cierpienia przede wszystkim ofiar przemocy.

Troska o zasady społeczne, takie jak sprawiedliwość i uczciwość, stanowi wystarczający powód do społecznej interwencji w przypadkach przemocy w rodzinie. Jednakże lepsze zrozumienie społecznych kosztów związanych z tym zjawiskiem, powoduje, że zwracamy uwagę na dodatkowy obszar działania w ramach polityki społecznej - na kwestie finansowe. Wzbogacenie refleksji nad przemocą w rodzinie o element finansowy pozwala na stworzenie nowych możliwości kształtowania i oceniania skuteczności podejmowanych działań w zakresie polityki społecznej.

Celem badania podjętego przez brytyjskich naukowców było oszacowanie kosztów, jakie w związku z przemocą w rodzinie ponosi państwo, pracodawcy oraz osoby będące jej ofiarami. Sporządzone szacunki dotyczą Anglii i Walii i koncentrują się na 2001 roku.

Źródła informacji i metoda
W badaniu zastosowano metodologię wypracowaną przez brytyjskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Home Office) do analizy kosztów przestępstw (Home Office Research Study 217, Brand and Price, 2000). Do pierwotnego badania zostały włączone elementy pozwalające na określenie kosztów związanych z przemocą w rodzinie.

Aby oszacować koszty przemocy w rodzinie, należy uwzględnić trzy rodzaje informacji: rozmiary zjawiska przemocy w rodzinie i jej charakter; sposoby oceny wpływu przemocy w rodzinie na życie ofiar oraz skutków tego zjawiska dla społeczeństwa jako całości oraz wielkość kosztów związanych z różnego rodzaju świadczeniami na rzecz ofiar przemocy; wielkość strat, jakie w związku z przemocą ponosi gospodarka wraz ze społeczną oceną negatywnych doświadczeń, takich jak ból i cierpienie (ten ostatni element jest badany na podstawie ustaleń dotyczących tego, jak wiele społeczeństwo skłonne byłoby zapłacić w zamian za uniknięcie tego rodzaju przykrych doświadczeń).

Informacje dotyczące rozmiarów zjawiska przemocy w rodzinie zaczerpnięto z rozmaitych źródeł, wśród których znajduje się badanie przeprowadzone przez brytyjskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w 2001 roku (Home Office British Crime Survey Self-completion Module on Domestic Violence, Sexual Assault and Stalking - BCS IPV). Dotyczyło ono nie tylko fizycznego wymiaru przemocy w rodzinie, uwzględnione zostały w nim także przypadki gwałtu, molestowania seksualnego i nękania ze strony najbliższych. Zastosowana w czasie badania metoda samodzielnego wypełniania formularza przez respondentów gwarantuje im większą anonimowość, a tym samym ich większą gotowość do ujawniania przypadków przemocy w rodzinie. Tego rodzaju badanie stanowi lepsze źródło informacji niż standardowy sposób szacowania kosztów różnych form przemocy, który opiera się na wywiadach przeprowadzanych przez wykwalifikowanych ankieterów. Zaproponowanie osobom badanym samodzielnego wypełniania formularza spowodowało, że liczba doniesień o przemocy w rodzinie wzrosła pięciokrotnie.

Informacje na temat kosztów uzyskiwane są także na podstawie rozmaitych analiz, wśród których znajdują się dokonywane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych szacunki dotyczące kosztów związanych z przestępczością. Pochodzą one z programu badań prowadzonych przez wydział transportu, na podstawie których szacuje się koszty związane z opieką zdrowotną, wielkość strat w dochodach oraz ogólnoludzkie koszty rozmaitych negatywnych zjawisk. Informacje dotyczące kosztów świadczeń czerpane są ze wspomnianego badania BCS IPV bądź ustalane na podstawie raportów sporządzanych przez świadczeniodawców lub innych badań. Informacje na temat zakresu wykorzystania rozmaitych usług pochodzą od jednostek świadczących te usługi oraz z badania BCS IPV.

Rodzaje kosztów
Można wymienić trzy główne rodzaje kosztów. Pierwszy z nich to koszty związane z korzystaniem z rozmaitych świadczeń, najczęściej o charakterze publicznym, związanych z: wymiarem sprawiedliwości (w tym także policją), opieką zdrowotną (w tym także opieką w zakresie zdrowia psychicznego), pomocą społeczną, instytucjami odpowiedzialnymi za mieszkalnictwo oraz pomocą prawną w zakresie postępowania cywilnego. Drugi rodzaj kosztów dotyczy strat w dochodach związanych z przerwami w pracy. Koszty te ponoszone są zarówno przez pracodawców, jak i ofiary przemocy. Znajdują także swoje odbicie w stratach całej gospodarki, których nie obejmuje niniejsze badanie. Trzeci rodzaj kosztów związany jest z ludzkim bólem i cierpieniem. Szacowany jest na podstawie oceny nakładów finansowych, jakie społeczeństwo skłonne byłoby ponieść w zamian za możliwość uniknięcia tego rodzaju skutków.

Koszty związane z przemocą w rodzinie rozkładają się następująco:

Wymiar sprawiedliwości: koszty przemocy w rodzinie, jakie przypadają na wymiar sprawiedliwości, wynoszą około 1 mld funtów rocznie. Stanowi to blisko jedną czwartą wszystkich wydatków związanych z przestępstwami z użyciem przemocy. Największą składową stanowią wydatki na policję. Wśród innych kosztów znajdują się wydatki na prowadzenie dochodzeń, koszty sądowe i nadzoru prokuratorskiego, wydatki na więziennictwo i pomoc prawną.
Opieka zdrowotna: wydatki ponoszone przez narodowy fundusz zdrowia związane z leczeniem urazów i uszkodzeń ciała wynoszą około 1,2 mld funtów rocznie. W ich skład wchodzi pomoc świadczona przez lekarzy rodzinnych oraz szpitale. Chociaż wydatki na leczenie urazów pochłaniają największą część budżetu narodowego funduszu zdrowia, duże znaczenie mają również koszty związane ze zdrowiem psychicznym, których wielkość szacuje się na dodatkowe 176 mln funtów.
Opieka społeczna: jej roczny koszt wynosi blisko 25 mld funtów. W przeważającej części opieką tą objęte są dzieci, nie zaś dorośli. Szczególnie dotyczy to tych z nich, które są ofiarami zarówno przemocy w rodzinie, jak i maltretowania.
Mieszkalnictwo: mieszczą się tutaj koszty lokali zastępczych, które są ponoszone przez władze lokalne odpowiedzialne za sprawy mieszkaniowe. Drugą składową kosztów stanowią zasiłki na cele mieszkaniowe oraz koszty utrzymania schronisk dla ofiar przemocy. Wydatki w tej kategorii kształtują się na poziomie 16 mld funtów rocznie.
Pomoc prawna w zakresie postępowania cywilnego: koszty w tym obszarze wynoszą ponad 3 mld funtów, z czego połowa ponoszona jest przez organizacje świadczące pomoc prawną, połowa zaś przez osoby indywidualne. Koszty te obejmują szczególne działania prawne, takie jak wydanie zakazu zbliżania się sprawcy do osoby pokrzywdzonej lub nakazu opuszczenia przez niego lokalu zajmowanego wspólnie z ofiarą; tutaj mieszczą się także koszty rozwodów i przyznania opieki nad dziećmi.
Utrata dochodów: wielkość strat dotyczących dochodów wynosi około 2,7 mld funtów rocznie. Są to koszty przerw w wykonywaniu pracy zawodowej na skutek doznanych urazów. Szacuje się, że blisko połowę kosztów związanych z absencją chorobową pokrywa pracodawca, zaś druga połowa obciąża ofiarę w postaci utraty zarobków. Dodatkowym elementem są koszty ogólnoludzkiej i emocjonalnej natury. Przemoc w rodzinie jest przyczyną bólu i cierpienia, których nie obejmują wydatki na świadczenia zdrowotne. Koszty te stanowią ponad 17 mld funtów rocznie.
Koszty przemocy w rodzinie ponoszone są w części przez państwo i społeczeństwo, w części przez ofiary przemocy, w części zaś przez pracodawców. Państwo pokrywa koszt większości świadczeń, tj. 2,9 mld funtów, które przeznaczane są na wymiar sprawiedliwości, opiekę zdrowotną, pomoc społeczną, mieszkalnictwo oraz pomoc prawną w zakresie postępowania cywilnego. Ofiary przemocy ponoszą ogromne koszty emocjonalne, a także straty w dochodach związa- nych z utratą pracy, koszty związane z postępowaniami sądowymi, zmianą miejsca zamieszkania i opieką zdrowotną. Łącznie wynoszą one około 19 mld funtów. Straty w dochodach szacuje się na 2,7 mld funtów, z czego połowę ponoszą pracodawcy.

Świadomość
Pokazanie skali wpływu zjawiska przemocy w rodzinie na społeczeństwo poprzez analizę związanych z nim kosztów może przyczynić się do uświadomienia zarówno osobom odpowiedzialnym za kształtowanie polityki społecznej, jak i zwykłym obywatelom, wagi problemu oraz korzyści, jakie mogłyby płynąć ze zmniejszenia rozmiarów tego istotnego problemu społecznego. Wysokie koszty związane z przemocą w rodzinie uzmysławiają, jak bardzo niszczące są skutki przemocy, które odczuwają zarówno jej bezpośrednie ofiary, jak i ogół społeczeństwa. Przemoc w rodzinie ma daleko idące następstwa. Dzieje się tak z powodu angażowania środków publicznych, które pochodzą z kieszeni wszystkich obywateli, w kosztowne procedury, strat w dochodach ponoszonych przez pracodawców, a także wpływu, jaki przemoc wywiera na ofiary. Uzmysłowienie sobie powagi tych następstw i przedstawienie ich jako kosztów może przyczynić się do wprowadzenia zmian w polityce społecznej, polegających na uznaniu dążenia do redukcji lub całkowitego wyeliminowania zjawiska przemocy domowej za sprawę wagi podstawowej.

Tekst ze strony www.cpk.org.pl