Portal psychologiczny: Instytut Psychologii Zdrowia
Czytelnia

Dać szansę. Pomoc dzieciom w Czechach

Elżbieta Kaczmarska

Rok: 2003
Czasopismo: Niebieska Linia
Numer: 1

Badania prowadzone w Czechach pokazują, że co roku około 2000 dzieci trafia do różnych placówek opiekuńczych. Najczęstszym powodem są złe warunki socjalne rodziny.

Umieszczanie dzieci z rodzin dysfunkcyjnych w placówkach opiekuńczych i domach dziecka jest najczęściej stosowanym "rozwiązaniem" problemu przez państwo czeskie.
Z myślą o pomocy rodzinom, których dzieci mogą trafić lub już znalazły się w placówkach opiekuńczych opracowano dwa programy pomocowo-interwencyjne: "Towarzyszenie rodzinom" i "Dać szansie szansę". Powstały one w Ośrodku Pomocy Dzieciom i Rodzinom STŘEP.

Czym jest STREP?
Stowarzyszenie obywatelskie STŘEP jest organizacją pozarządową, której działalność nastawiona jest przede wszystkim na pomoc rodzinom dysfunkcyjnym, które zaniedbują opiekę nad dziećmi. STŘEP opracował w tym celu własny wieloetapowy program pracy z takimi rodzinami. Jest to jedyny tego typu w pełni zintegrowany program realizowany w Czechach.
Specjaliści ze Stowarzyszenia uważają, że podejmowanie jedynie represyjnych kroków wobec dorosłych, którzy nie wywiązują się ze swoich ról rodzicielskich, jest mało skuteczne. Tylko kompleksowe programy pomocowe stwarzają szansę poprawy sytuacji rodzin będących w kryzysie. Umieszczanie dzieci w domach dziecka nie rozwiązuje problemu rodziny, a jedynie go potęguje.
Oprócz realizacji programów pomocowych STŘEP zaangażowany jest w podnoszenie jakości profesjonalnych działań oferowanych przez inne organizacje pozarządowe w zakresie pracy z zagrożonymi rodzinami, uczestniczy również w pracach legislacyjnych związanych ze zmianą polityki społecznej w Czechach.

Towarzyszenie rodzinom
To nazwa jednego z programów realizowanych przez STŘEP. Jego celem jest udzielanie pomocy rodzinom będącym w ciężkiej sytuacji życiowej (np. bezrobocie, brak środków do życia), która w konsekwencji zagraża rozwojowi dziecka. Grupą docelową programu są rodziny z dziećmi w wieku od 4 do 15 lat. Wdrażanie programu rozpoczęto w kwietniu 1997 roku.
Towarzyszenie polega na wsparciu i wzmacnianiu umiejętności rodzicielskich, co prowadzi do podniesienia poziomu opieki nad dziećmi. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko odebrania dziecka rodzicom i umieszczenia go w placówce opiekuńczej albo tworzy się odpowiednie warunki do powrotu dziecka, jeśli już w takiej placówce przebywa. Pozytywne zmiany zachodzące w rodzinie mają też przyczynić się do integracji dziecka i jego rodziców ze społeczeństwem, które często spycha takie rodziny na margines.
Czynnikami ryzyka zwiększającymi wystąpienie problemów związanych z niewłaściwym wywiązywaniem się dorosłych z pełnionych przez nich ról rodzicielskich są:
• samotne wychowywanie dziecka przez jednego z rodziców,
• wychowywanie się rodziców w rodzinie dysfunkcyjnej lub w ośrodku wychowawczym,
• pozostawanie rodzica/ów w wolnym związku,
• niskie wykształcenie rodzica/ów,
• bezrobocie rodzica/ów,
• brak odpowiednich środków finansowych,
• występowanie przemocy domowej,
• choroba psychiczna jednego z rodziców.
Rodziny uczestniczące w programie odbywają zajęcia w domu. Na konsultacje przyjeżdża do nich pracownik programu. Ustala z rodzicami indywidualny plan pomocy, przeprowadza motywujące rozmowy, radzi jak dbać o dom, a także ćwiczy z nimi zachowanie w konkretnych sytuacjach np. co robić, kiedy rodzic chce uderzyć dziecko.
Oprócz tego uczestnicy programu mają ułatwiony dostęp do fachowej literatury i mogą skorzystać z pomocy w załatwianiu różnych urzędowych spraw.
Czas współpracy z poszczególnymi rodzinami jest różny i zależy od ich indywidualnych potrzeb. Przeciętnie towarzyszenie rodzinie trwa osiem miesięcy i obejmuje średnio dwa spotkania w miesiącu.
Aby sprawdzić, czy w trakcie programu zaszła poprawa w zakresie opieki rodziców nad dziećmi, pracownicy STŘEP wykorzystują sześciostopniową skalę Child Neglect Index, która odnosi się do następujących obszarów: nadzór nad dzieckiem, wyżywienie, higiena, zdrowie fizyczne i psychiczne, rozwój osobowości dziecka. Jakość opieki rodziców nad dzieckiem sprawdzana jest na początku programu oraz po jego zakończeniu.

Dać szansie szansę
To kolejny program wdrażany przez Stowarzyszenie. Jego celem jest nauczenie młodych matek/rodziców, jak troszczyć się o dziecko w pierwszych latach jego życia oraz obniżenie ryzyka zaniedbania dziecka i zagrożenia jego rozwoju psychofizycznego. Za "ryzykowną" matkę uważa się kobietę, która spełnia kilka z poniższych warunków:
• wychowała się w ośrodku wychowawczym bądź rodzinie dysfunkcyjnej (można zakładać, że nie ma odpowiednich wzorców wychowawczych),
• jest niepełnoletnia,
• ma niskie wykształcenie, żyje na niskim poziomie socjalnym,
• już raz z powodu zaniedbywania odebrano jej dziecko,
• leczy się psychiatrycznie,
• jest pacjentką ośrodka dla matek uzależnionych albo przeszła terapię uzależnienia,
• nie ma wsparcia w rodzinie i najbliższym otoczeniu,
• nie ma odpowiednich warunków mieszkaniowych.
Wymienione czynniki ryzyka mogą dotyczyć również samotnych ojców.
Program "Dać szansie szansę" ma także zapobiegać odbieraniu nowo narodzonych dzieci matkom, w przypadku których istnieje obawa, że nie poradzą sobie z opieką nad dzieckiem. W ramach programu oferuje się pomoc również matkom/rodzicom, którzy ubiegają się o przywrócenie prawa do opieki nad dzieckiem.
Osoby objęte programem uczestniczą w praktycznych zajęciach treningowych, które odbywają się w ich własnym domu lub w ośrodku (Centrum Szkoleń Dziennych). Jeżeli spotkania mają się odbywać w domu, matka dziecka musi wyrazić na to zgodę. Wówczas na konsultacje przyjeżdża pracownik programu. Przeprowadza z matką rozmowy motywacyjne, ćwiczy z nią praktyczne umiejętności opieki nad dzieckiem oraz radzi jak pielęgnować dziecko. Zanim zajęcia treningowe rozpoczną się w domu, matka najpierw przychodzi do Centrum, gdzie uczestniczy w spotkaniach integracyjnych grupy matek z dziećmi i indywidualnych poradach; na miejscu może także skorzystać z literatury specjalistycznej oraz pomocy przy załatwianiu urzędowych spraw.
Czas współpracy z poszczególnymi rodzinami jest różny i zależy od sytuacji konkretnej rodziny oraz chęci, jaką przejawia w celu zmiany swojego położenia. Program trwa około pół roku (trzy konsultacje w miesiącu).
Podobnie jak w przypadku programu "Towarzyszenie rodzinom", także tutaj stosuje się Child Neglect Index dla sprawdzenia, czy w trakcie programu zaszła zmiana w opiece matki nad dzieckiem.
Program "Dać szansie szansę" realizowany jest od kwietnia 2000 roku.

Pomoc wolontariuszy
Po zakończeniu programów rodzina nadal może korzystać z pomocy STŘEP. Stworzona została bowiem grupa wolontariuszy, którzy służą wsparciem i praktyczną pomocą (np. pomoc w opiece nad noworodkiem, organizowanie dzieciom czasu wolnego, pomoc w nauce, sprzątaniu, gotowaniu). Wsparcie ze strony wolontariuszy przynosi także dobre efekty w sytuacji, kiedy niepotrzebna jest jeszcze pomoc specjalisty; praca wolontariusza jest wówczas elementem prewencji.
Oba programy realizowane przez Stowarzyszenie STŘEP są częścią wieloetapowego projektu pomocy, który obejmuje zarówno dzieci najmłodsze ("Dać szansie szansę"), jak i starsze ("Towarzyszenie rodzinom"). Projekt ten stwarza dla wielu z nich szansę na wzrastanie we własnych rodzinach, a nie w państwowych placówkach opiekuńczych.



logo-z-napisem-białe