Katarzyna Michalska

Informacje na temat skali niepełnosprawności w Polsce pochodzą przede wszystkim z badań prowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny. Ostatnie pełne dane o rozmiarach niepełnosprawności pochodzą z narodowego spisu powszechnego, który został przeprowadzony w czerwcu 2002 roku.

Polska jest jednym z niewielu państw, w którym zjawisko niepełnosprawności poddawane jest cyklicznemu oglądowi. Tego typu badania wymagają zdefiniowania, kim jest osoba niepełnosprawna. Jako osobę niepełnosprawną określa się każdego, kto posiada odpowiednie orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osobę, która nie posiada takiego orzeczenia, ale odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu podstawowych czynności dla swojego wieku, takich jak: zabawa, nauka, praca czy samoobsługa. (Jeszcze do niedawna na określenie "niepełnosprawność" używano wymiennie słowa "inwalidztwo").

Niepełnosprawność cechują więc dwa kryteria:

· prawne - związane z posiadaniem przez osobę odpowiedniego, aktualnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, wydanego przez organ do tego upoważniony;

· biologiczne - oparte na samoocenie danej osoby na temat zdolności do wykonywania podstawowych czynności życiowych.

W 2002 roku w Polsce było 5.456.700 niepełnosprawnych, co stanowiło 14,3% całego społeczeństwa. Oznacza to, że co siódmy Polak był osobą niepełnosprawną. W ciągu ostatnich 14 lat liczba niepełnosprawnych wzrosła o 46,1%, co wiąże się przede wszystkim z procesem starzenia się społeczeństwa.

Wśród osób niepełnosprawnych najliczniejszą grupę stanowią osoby z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności (28%) oraz osoby z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (26%). Narodowy spis powszechny pokazał, że osoby niepełnosprawne biologicznie stanowiły w 2002 roku 2,6% ogółu ludności, osoby prawnie niepełnosprawne - 4,3%, a osoby, których dotyczą oba kryteria niepełnosprawności - 7,4%.

W ciągu ostatnich 14 lat nastąpił prawie 10-krotny wzrost liczby niepełnosprawnych (wg kryterium prawnego) dzieci w wieku 0-15 lat - obecnie jest ich około 135 tys. (w 1988 roku - 13.900). Wśród osób niepełnosprawnych przeważają kobiety (ok. 2.888.500, co stanowi 52,3% ogólnej populacji niepełnosprawnych).

Na wsi mieszkało 1.799.600 osób posiadających prawne kryterium niepełnosprawności, w tym 56.300 dzieci, oraz 444 tys. osób posiadających biologiczne kryterium niepełnosprawności. W miastach żyło 2.650.600 osób niepełnosprawnych, w tym 78.800 dzieci, oraz 562.500 osób mających tylko biologiczne kryterium niepełnosprawności. W 2002 roku w Polsce na 1.000 mieszkańców przypadały 143 osoby niepełnosprawne (w 1988 - 99 osób).

Analizując zróżnicowanie terytorialne, można stwierdzić, że największe natężenie omawianego zjawiska wystąpiło w województwie lubelskim i małopolskim (ponad 180 osób niepełnosprawnych na 1.000 mieszkańców) - najniższe w województwie opolskim (100 osób na 1.000 mieszkańców).

Problem niepełnosprawności nasila się wraz z wiekiem. Prawie 60% spośród niepełnosprawnych to osoby w wieku poprodukcyjnym.

Z badań przeprowadzonych przez GUS i Biuro Rzecznika Praw Dziecka w ramach przygotowań do Światowego Szczytu w Sprawach Dzieci, wynika, że w 2002 roku w stacjonarnych zakładach pomocy społecznej przebywało 3.660 osób niepełnosprawnych w wieku od 0 do 18. roku życia. Największą grupę stanowiły dzieci i młodzież niepełnosprawni intelektualnie (2.208 osób). Wśród niepełnosprawnych przebywających w stacjonarnych zakładach pomocy społecznej najwięcej osób było w domach pomocy społecznej (2.890), ośrodkach opiekuńczych, środowiskowych domach samopomocy i innych. Niepełnosprawne dzieci i młodzież stanowiły 3,3% populacji dzieci, a na wsi 2,6%.

Odsetek niepełnosprawnych dzieci w zależności od kryterium niepełnosprawności (w %). Wiek 0-4 lat 5-9 lat 10-14 lat 15-18 lat
Kryterium prawne 1,6 1,3 0,8 0,3
Kryterium biologiczne 0,4 0,9 1,1 0,9
Kryterium prawne
i biologiczne 0,8 1,3 1,7 0,8
Ogółem niepełnosprawni 2,8 3,5 3,5 1,9