Katarzyna Michalska

Jak wyglądało - na podstawie materiałów zebranych przez PARPA - przeciwdziałanie przemocy w rodzinach z problemem alkoholowym w Polsce 2001 roku?


Na początku każdego roku Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przygotowuje sprawozdanie z realizacji ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Przy jego tworzeniu opieramy się na danych z gmin, województw i resortów centralnych. Powstaje obszerny dokument, zawierający odpowiedzi na pytanie, co w poprzednim roku działo się w Polsce w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Dokument ten przedkładany jest corocznie Parlamentowi i członkom Rządu Rzeczpospolitej Polskiej.

Dane w milionach

Jednym z omawianych tematów jest przeciwdziałanie przemocy w rodzinach alkoholowych. Musimy pamiętać, że w Polsce liczbę osób nadużywających alkoholu szacuje się na około 3-3,5 mln, w tym 800 tys. to osoby uzależnione, które wymagają leczenia.
Dwie trzecie uzależnionych od alkoholu to ojcowie około 1,5-2 mln dzieci. Często w rodzinach z problemem alkoholowym dochodzi do przemocy. Zdaniem psychologów, prawdopodobieństwo wystąpienia aktów przemocy jest ponaddwukrotnie większe w rodzinach z problemem alkoholowym niż w tych, w których problem ten nie występuje. Z danych Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia" za rok 2001 wynika, że ponad połowa zgłaszanych tam przypadków przemocy związana była z alkoholem (53%). Potwierdza to raport Instytutu Psychologii Zdrowia z 2001 r., dotyczący programu badawczego pt. "Analiza Przebiegu i Efektów Terapii Alkoholików w latach 1994-1999". Wynika z niego, że około 60% pacjentów lecznictwa odwykowego przyznaje, iż ma poważne problemy związane ze stosowaniem przemocy wobec swoich najbliższych. Co czwarty ankietowany przyznaje się do stosowania przemocy fizycznej wobec dzieci w okresie rozwijania się choroby alkoholowej, a nieco ponad 5% - do stosowania przemocy wobec dzieci po zakończeniu leczenia odwykowego.
Należy jednak pamiętać, że dane te są niepełne, ponieważ przestępstwa przeciwko członkom rodziny nadal należą do tych, których liczbę trudno oszacować, wiążą się bowiem z lękiem ofiar i świadków przemocy przed ich ujawnianiem.
Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2001 r. w sprawach o znęcanie nad rodziną (art. 207 k.k.) na 22.627 ustalonych sprawców przestępstw, w przypadku 13.485 udało się stwierdzić, czy dokonali tego czynu, będąc pod wpływem alkoholu. Dane wskazują, że 9.350 sprawców (co stanowi ponad 69%) stosowało przemoc fizyczną lub psychiczną, będąc w stanie nietrzeźwym.
Pomoc interdyscyplinarna

Obecnie chyba już nikt nie ma wątpliwości, że pomoc udzielana rodzinom, w których dochodzi do przemocy, musi być interdyscyplinarna. Coraz częściej mówi się o potrzebie tworzenia systemu pomocy rodzinie, który opiera się na następujących założeniach:
- w danym środowisku powinny funkcjonować placówki, instytucje i organizacje, które udzielą członkom rodziny kompleksowej pomocy,
- pracownicy wszystkich instytucji i placówek mających kontakt z ofiarami i sprawcami przemocy muszą być włączeni w proces pomocy rodzinom (potrafią rozpoznać przemoc, umieją podejmować interwencje, znają kompetencje innych służb i współpracują z nimi).
W związku z powyższym kładzie się nacisk na powoływanie interdyscyplinarnych zespołów do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie, skupiających ekspertów (psycholog, pedagog, pracownik socjalny, policjant, prawnik), którzy wspólnie mogą kompleksowo pomagać rodzinom. Zespoły takie powstają przy gminnych komisjach rozwiązywania problemów alkoholowych, ośrodkach pomocy społecznej, bądź działają w ramach organizacji pozarządowych. Członkowie zespołów prowadzą sprawy konkretnej rodziny, układają plan pomocy z uwzględnieniem potrzeb wszystkich jej członków i monitorują efekty podjętych działań.
W 2001 roku powstawały w Polsce przede wszystkim zespoły ds. przeciwdziałania przemocy wobec dzieci (w 62 gminach), a miało to związek z zaangażowaniem środowisk lokalnych w kampanię "Dzieciństwo bez przemocy".
Placówki

W przeciwdziałanie przemocy domowej angażują się zarówno instytucje mające zasięg ogólnopolski (warto tu wymienić działalność Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia", Fundacji "Dzieci Niczyje", Komitetu Ochrony Praw Dziecka czy Towarzystwa Przyjaciół Dzieci), jak i organizacje i placówki działające lokalnie (choćby opisywane na łamach "Niebieskiej Linii" Stowarzyszenie Medar z Bydgoszczy, Centrum Interwencji Kryzysowej przy PCK w Gdańsku czy Stowarzyszenie Profesjonalistów z Zakresu Profilaktyki Uzależnień i Psychopedagogicznej Pomocy Rodzinie i Dziecku "Familia" z Kędzierzyna-Koźla).
Z danych nadesłanych przez pełnomocników zarządów województw ds. profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych wynika, że w Polsce w 2001 roku działało 1.576 placówek udzielających pomocy ofiarom przemocy w rodzinie. Były to: punkty informacyjno-konsultacyjne (918), telefony zaufania (404), hostele i schroniska dla ofiar przemocy (134) i ośrodki interwencji kryzysowej (120). W omawianym roku funkcjonowały również 252 środowiskowe grupy wsparcia dla dorosłych ofiar przemocy. Z kolei w bazie danych Pogotowia "Niebieska Linia" znajdowało się 1.150 placówek, w których 755 deklarowało pomoc dzieciom-ofiarom przemocy.
W przeciwdziałanie przemocy w rodzinie angażują się również placówki lecznictwa odwykowego. W 2001 roku około 60 z nich realizowało programy dla ofiar przemocy w rodzinie, np. zespół ds. przeciwdziałania przemocy działający przy Wojewódzkim Ośrodku Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia w Gdańsku.
Telefon

Jednym z zadań realizowanych na zlecenie PARPA przez Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia" jest prowadzenie ogólnopolskiego bezpłatnego telefonu interwencyjno-informacyjnego (0-800-12-00-02). W 2001 roku przeprowadzono 12.597 rozmów, z czego 6.673 były to pierwszorazowe zgłoszenia, 2.421 -monitoring przypadków objętych opieką. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że w omawianym roku w Ogólnopolskim Telefonie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia" odebrano 935 informacji dotyczących dzieci krzywdzonych i zaniedbywanych. W porównaniu do poprzedniego roku stanowi to wzrost o 67%. Nasuwa się wniosek, że wzrost interwencji w sprawach dzieci ma związek z trwającą w tym czasie kampanią "Dzieciństwo bez przemocy" oraz innymi przedsięwzięciami podejmowanymi na rzecz pomocy dzieciom.
"Niebieskie Karty"

Jak zapewne Czytelnicy "Niebieskiej Linii" wiedzą, procedura ta ma za zadanie ułatwić rozpoznawanie przypadków przemocy domowej i ich dokumentowanie oraz organizowanie w środowiskach lokalnych pomocy rodzinom doznającym przemocy. Od 1998 roku procedura ta obowiązuje w policji i pomocy społecznej. Jak wynika z danych Komendy Głównej Policji, w 2001 roku policjanci przeprowadzili ogółem 482.007 interwencji domowych, z czego 86.545 dotyczyło przemocy w rodzinie.
W dokumentacji "Niebieskie Karty" zarejestrowano 113.793 ofiar przemocy domowej, z których: 66.991 to kobiety, 26.305 - dzieci do lat 13;14 908 - nieletni do 18 roku życia i 5.589 mężczyzn. Jeśli chodzi o sprawców przemocy, to zarejestrowano 69.138 osób, w tym: 66.376 mężczyzn, 2.361 kobiet i 401 nieletnich.
Z ogólnej liczby 69.138 sprawców przemocy ponad 56 tys. było pod wpływem alkoholu, a 29.874 przewieziono do izby wytrzeźwień. Statystyki policyjne pokazują, że liczba interwencji w sprawach przemocy w rodzinie w 2001 roku utrzymuje się na poziomie zbliżonym do poprzedniego roku. Można jednak założyć, że oficjalne dane nie odzwierciedlają skali zjawiska - część przypadków przemocy w rodzinie ukrywa tzw. ciemna liczba.
Do tej pory nie zaczęła funkcjonować procedura "Niebieskie Karty" w pomocy społecznej. Brakuje odpowiednich uregulowań prawnych, które wprowadziłyby procedurę do praktyki pracowników socjalnych. Nie ma również oficjalnych danych, które pozwoliłyby na stwierdzenie, w jakim stopniu wykorzystują oni "Niebieskie Karty" w swojej pracy.
Szkolenia kadr

Jednym z najważniejszych zadań realizowanych w skali kraju w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie jest podnoszenie kwalifikacji osób pracujących z ofiarami i sprawcami przemocy. W tym celu działa przy Instytucie Psychologii Zdrowia Studium Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (SPPwR). W 2001 roku odbyły się 3 edycje szkolenia, w których wzięło udział 186 osób. W ten sposób SPPwR od początku działalności (II połowa 1995 r.) zyskało 1.100 absolwentów. W szkoleniu jak co roku uczestniczyli przedstawiciele różnych instytucji i organizacji pozarządowych: pracownicy punktów konsultacyjno-interwencyjnych dla ofiar przemocy w rodzinie, policjanci, pracownicy socjalni, pedagodzy, kuratorzy, członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych itp.
W 2001 roku wzrosła liczba członków Ogólnopolskiego Porozumienia Osób i Organizacji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia". Pod koniec omawianego roku w bazie danych Porozumienia "Niebieska Linia" było zarejestrowanych 2.162 członków indywidualnych i 863 instytucji.
Kampanie społeczne

Czytelnicy "Niebieskiej Linii" wiedzą, że rok 2001 upłynął pod znakiem przeciwdziałania krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci. Przeprowadzona w 2001 roku kampania "Dzieciństwo bez przemocy" była m.in. odpowiedzią na niepokojące doniesienia o krzywdzeniu, czy wręcz maltretowaniu dzieci przez rodziców, którymi media bombardowały opinię publiczną.
Przypomnę tylko, że w to przedsięwzięcie zaangażowało się 585 instytucji centralnych, samorządowych oraz organizacji pozarządowych, a także 262 osoby prywatne, które stworzyły koalicję na rzecz kampanii. Ambasadorzy kampanii przeprowadzili ponad 230 debat lokalnych na temat skutecznego pomagania dzieciom krzywdzonym i zaniedbywanym, inicjowali również i koordynowali lokalne działania zmierzające do poprawy sytuacji dzieci - ofiar przemocy domowej.
W wyniku debat oraz innych działań podjętych przez ambasadorów zapadły decyzje m.in. o powołaniu 62 gminnych zespołów ds. przeciwdziałania przemocy wobec dzieci, 22 lokalnych koalicji, zorganizowaniu 42 interdyscyplinarnych szkoleń dla przedstawicieli służb zobowiązanych do udzielania pomocy osobom potrzebującym, uruchomieniu 17 świetlic socjoterapetycznych, 13 Ośrodków Interwencji Kryzysowej, powołaniu gminnych i powiatowych Rzeczników Praw Dziecka oraz o utworzeniu bezpiecznych miejsc przesłuchań dla dzieci - ofiar i świadków przemocy. W wielu miejscach zostały wydane informatory na temat miejsc, gdzie osoby potrzebujące mogą uzyskać pomoc, oraz zorganizowano warsztaty umiejętności wychowawczych dla rodziców.
Powyższe informacje dają nadzieję, iż w wielu polskich gminach poprawi się sytuacja dzieci i będą one miały szansę na uzyskanie kompleksowej pomocy.
Kampania była przedsięwzięciem, które angażowało przedstawicieli różnych służb i instytucji, osoby o różnych orientacjach politycznych.
W 2001 roku "Cała Polska czytała dzieciom". Zorganizowana przez Fundację ABC XXI - Program Zdrowia Emocjonalnego kampania społeczna pod takim hasłem zakładała czytanie książek dzieciom (i z dziećmi) w celu ich rozwoju intelektualnego oraz budowania i umacniania więzi pomiędzy rodzicem i dzieckiem, co z kolei sprzyja pokonywaniu problemów wieku dorastania.
Osiągnięcia i porażki

W ostatnich latach nastąpiły zmiany w społecznej percepcji zjawiska przemocy w rodzinie - obserwuje się wyraźny wzrost zainteresowania opinii publicznej problematyką przemocy domowej. Wzrasta liczba przeszkolonych przedstawicieli służb, którzy coraz lepiej przygotowani są do podejmowania skutecznych interwencji wobec sprawców i udzielania pomocy ofiarom. Są to przede wszystkim policjanci, pracownicy socjalni, członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, przedstawiciele oświaty, psychologowie i pedagodzy.
Nadal jednak jest sporo deficytów. Należą do nich m.in. brak stabilności w funkcjonowaniu placówek dla ofiar przemocy w rodzinie, nie ma standardów pracy tych placówek (np. punktów konsultacyjnych, ośrodków interwencji kryzysowej). Brakuje również procedur działań środowiskowych, które wskazywałyby, jak kompleksowo pomagać rodzinom z problemem alkoholowym, w których dochodzi do przemocy. Istniejące procedury ("Niebieska Karta" dla policji i dla pomocy społecznej) wymagają wzmocnienia i wprowadzenia nowych regulacji prawnych. W Polsce nie funkcjonują również programy interwencyjno-korekcyjne dla sprawców przemocy w rodzinie; ich opracowanie i promocja powinna być jednym z zadań na najbliższe lata dla osób zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie.
Jeśli zdaniem Państwa jakieś ważne przedsięwzięcie czy inicjatywa podejmowana w ramach przeciwdziałania przemocy w rodzinie w 2001 roku nie została przeze mnie wymieniona - będę wdzięczna za wszelkie informacje. Zamieścimy je na łamach naszego pisma.


K.M.