Adrianna Staręga

...jest rzeczą niezmiernej wagi, by zapewnić dzieciom i młodym ludziom ochronę, której potrzebują i na którą zasługują.
("Child Victims and the Criminal Justice System")


W ostatniej dekadzie głównym problemem, wokół którego skupiały się reformy legislacyjne i innowacje w sądownictwie w Kanadzie, był sposób traktowania dzieci - ofiar przemocy domowej i świadków w sprawach karnych. Tematyka ta obejmuje takie obszary, jak: kompetencja do składania zeznań, zeznania poza salą sądową czy za przesłoną, użycie nagrania wideo jako dowodu w sprawie itp.
Reformy te były odpowiedzią na coraz częściej poruszany problem niekorzystnego wpływu traumatycznych przeżyć na zapamiętywanie, zdolność jasnego artykułowania wspomnień, a także dokładność i kompletność zeznań dzieci w sądzie. Wszystko to może powodować ogromne trudności w pociągnięciu do odpowiedzialności sprawcy.
Wprowadzone w Kanadzie rozwiązania prawne:

pozwalają dzieciom zeznawać w obecności osoby udzielającej wsparcia;
zabraniają zadawania dziecku pytań przez oskarżonego;
zezwalają na zeznawanie poza salą sądu;
zezwalają na użycie jako dowodu nagrania wideo z zeznaniami dziecka.
Wprowadzając te rozwiązania, kanadyjskie władze sądownicze uwzględniły szczególne okoliczności, jakie towarzyszą sprawom dotyczącym przemocy wobec dzieci. Często dziecko bywa jedynym świadkiem, a jego zeznania - jedynym niezależnym potwierdzeniem dowodów medycznych. Najwcześniejsze zeznania dziecka uznaje się za najbardziej wiarygodne i kompletne. Te zmiany legislacyjne przyczyniły się do znacznego wzrostu wydanych wyroków.
Rząd kanadyjski proponuje, aby główne kierunki dalszych reform prawnych dotyczących dzieci - ofiar przemocy w rodzinie obejmowały:
wyszczególnianie kategorii przestępstw wobec dzieci, jako prewencja szczególnie krzywdzących form zachowania, takich jak zabójstwo i karygodne zaniedbanie;
zmiany w zasadach wydawania wyroków, co ma polepszyć ochronę dzieci przed ponownym krzywdzeniem (w ostatnich latach kanadyjski Kodeks Kryminalny zreformował warunki wydawania wyroków, tak by zawierały jasne określenie celu i zasad wymierzania kar; dodatkowo sądy uzyskały większe możliwości wydawania wyroków, co pozwala im reagować stosownie do rozmiarów zaistniałej sytuacji);
dalsze ulepszanie procedur składania zeznań przez dzieci i zapewnienie pomocy dla dzieci-świadków;
wydłużenie ochrony prawnej, np. poprzez podniesienie granicy wieku, w którym można wyrazić zgodę na współżycie seksualne.

Wymagania dotyczące kompetencji świadka
Dzieci poniżej 14. roku życia zgodnie z Canada Evidence Act (Kandyjska ustawa o postępowaniu dowodowym) nie mogą zeznawać pod przysięgą, jeżeli sąd stwierdzi, że nie rozumieją natury przysięgi. W przypadku gdy sąd rozezna, że dziecko nie rozumie tego pojęcia, nadal może ono składać zeznania, obiecawszy mówić prawdę - o ile rozumie obowiązek mówienia prawdy i co oznacza obietnica. Może jednak składać zeznania tylko wtedy, jeśli jest w stanie "zakomunikować dowody" ("capacity to communicate the evidence") oraz ma zdolność obserwowania i przypominania sobie.
Interpretacja zdolności do "zakomunikowania dowodów" zmienia się. Obecnie uznaje się, że jest to coś więcej niż udzielanie odpowiedzi na prosto sformułowane pytania. Jeden z wyroków sądu apelacyjnego stwierdza, że wymaga to zdolności odnoszenia się do spornych dowodów i chęci przekazania istoty wydarzeń. Obojętność i brak odpowiedzi powoduje uznanie dziecka za niezdolne do zeznań.
Tymczasem w USA The United States Federal Rules of Evidence, czyli Federalne Przepisy o Postępowaniu Dowodowym Stanów Zjednoczonych, zakładają kompetencję wszystkich świadków. Zgodnie z kodeksem Stanów Zjednoczonych (U.S. Code) egzaminowanie kompetencji dziecka, które musi się odbyć poza widocznością ławy przysięgłych, może zostać przeprowadzone tylko wtedy, gdy sąd stwierdzi, że istnieją ku temu powody nie do odparcia. Za taki powód nie jest uznawany wiek świadka. Przeprowadzony test musi odpowiadać rozwojowi dziecka, skupić się na jego zdolności do rozumienia i odpowiadania na proste pytania, które nie mogą odnosić się do problematyki rozprawy.
W Anglii zgodnie z nowym prawem dziecko-świadek nie przechodzi przesłuchania sprawdzającego jego kompetencje przed zeznawaniem w postępowaniu karnym. Prawo zapewnia, że dowód dziecka "powinien zostać przyjęty, o ile sąd nie stwierdzi, iż dziecko nie jest w stanie złożyć zrozumiałego zeznania". Wcześniej w angielskim prawodawstwie istniał wymóg, zgodnie z którym sędzia musiał być "usatysfakcjonowany" z rozumienia prezentowanego przez dziecko obowiązku mówienia prawdy. Nie ma także wymogu, by dziecko obiecywało, że będzie mówić prawdę, czy też upominania go przez sędziego, by mówiło prawdę.
Oprac. na podstawie: http://canada.justice.gc.ca/en/cons/
"Dziecięce Ofiary i Kryminalny System Sprawiedliwości" ("Child Victims and the Criminal Justice System") - dokument doradczy Wydziału Rodziny, Dzieci i Młodzieży kanadyjskiego Departamentu Sprawiedliwości z listopada 1999 roku.
Dokument ten jest analizą możliwych zmian prawnych w kanadyjskim Kodeksie Kryminalnym dotyczących procedury dowodowej, analizą dokonaną w celu ochrony dzieci przed krzywdzeniem ich przez dorosłych.


Na świecie powstają programy mające chronić dzieci, które są świadkami w sądzie
Jednym z takich programów jest Projekt "Dziecko jako Świadek" ("Child Witness Project") w kandyjskiej prowincji Ontario, w mieście London (London Family Court Clinic). Powstał on w 1988 roku w celu oceny efektywności różnych metod przygotowywania dziecka do składania zeznań w sądzie. Obecnie w ramach programu śledzony jest także przebieg spraw sądowych. Do zadań realizowanych w projekcie należą:

przygotowanie świadka;
zeznania ekspertów;
konsultacje;
stwierdzenia o skutkach klinicznych itp.
Do tej pory pomocą objęto 600 dzieci-świadków. Praca terapeutyczna z dziećmi prowadzona jest indywidualnie, po ocenie ich szczególnych potrzeb i obaw co do zeznawania. Sprawy przekazywane są do Projektu "Dziecko jako Świadek" wkrótce po postawieniu zarzutów, co zapewnia wystarczającą ilość czasu na przygotowanie dziecka do przesłuchania. Trwa ono od 3 do 8 sesji, zależnie od potrzeb poszczególnych dzieci. W skład programu pomocy wchodzi edukacja, redukcja stresu, nauka strategii radzenia sobie, wsparcie emocjonalne i doradztwo prawne.
Część edukacyjna koncentruje się na zapoznaniu się z procedurą, etykietą i terminologią prawną oraz procedurą składania przysięgi. W pracy z dziećmi, zwłaszcza małymi, używane są pomoce, takie jak model sali sądowej, lalki, toga sędziego, książki i wideo.
Naukę redukowania stresu prowadzi się poprzez ćwiczenia głębokiego oddychania i relaksacji mięśni oraz modyfikację schematów poznawczych. Specjalnie opracowane kwestionariusze służą zidentyfikowaniu największych dziecięcych obaw związanych z sądem, a także wiedzy dzieci na temat procesu. W ocenie ich emocjonalnego funkcjonowania pomagają wywiady z rodzicami i wystandaryzowane testy psychometryczne.
Inne zadania Projektu to:
wykonywanie ekspertyz dotyczących kompetencji do zeznawania i ekspertyz w sprawach o seksualne wykorzystywanie;
badania dotyczące zapamiętywania i podatności na sugestie;
udzielanie wsparcia przy zeznaniach;
badania wpływu wiktymizacji na dalsze życie dzieci.

Przygotowanie i towarzyszenie w sądzie są kluczową częścią udzielanej pomocy
Koordynacja pracy wszystkich służb w sprawie konkretnego dziecka jest integralną częścią Projektu. W tym celu stworzono regularnie spotykającą się Lokalną Radę Doradczą, której członkami są urzędnicy, osoby prowadzące programy dla ofiar i świadków, prawnicy i przedstawicie pomocy społecznej. Omawiane przez Radę sprawy dotyczą zmian prawnych, precedensów i przypadków klinicznych.
W badaniach prowadzonych w ramach Projektu dzieci, które uczestniczyły już w sprawach sądowych jako świadkowie, zaproponowały następujące ułatwienia w składaniu zeznań:

możliwość uniknięcia widzenia oskarżonego podczas składania zeznań;
możliwość przygotowania do tego doświadczenia;
zamknięcie rozprawy przed publicznością;
używanie prostego języka;
obecność wspierających osób na sali sądowej.
Podsumowanie badań znajdziecie na stronie: http://www.lfcc.on.ca/3yrsexec.htm)
Warto zajrzeć na strony:
http://www.bostonchild
health.org/ChildWitnesstoViolence - strona The Child Witness Violence, czyli Projektu dla Dzieci - Świadków Przemocy.
http://www.aifs.org.au/external/ nch/issues2.html - pod tym adresem znajdziecie artykuł Marianne James o dzieciach-świadkach przemocy domowej.
http://www.lfcc.on.ca/brochure.htm - strona poświęcona Drugiej Konferencji o Dzieciach Narażonych na Przemoc Domową. Oceny, Interwencje, Prewencja i Strategie Badawcze. Z 04.06.1997 roku (2-nd International Conference on Children Exposed to Family Violence. Assessement, Intervention, Prevention and Research Strategies).
http://www.expertlaw.com/library/pubaricles/Family_Law/false_accusasions.html - prawnicza strona na temat zjawiska fałszywych oskarżeń o stosowanie przemocy wobec dzieci.
http://www.psychologyinfo.com/forensic/family_court.html - Psychologiczna Informacja w Sieci (Psychology Information Online); strona zawiera informacje na temat konsultacji psychologicznych w sprawach rodzinnych.
http://www.justicewomen.com - strona dla ofiar gwałtów i przemocy domowej.
A.S.-